Việc xác định mô hình kinh doanh là một phần không thể thiếu trong việc định hướng phát triển kinh tế của các tổ chức và doanh nghiệp. Chọn lựa mô hình kinh doanh phù hợp là điều cần thiết đối với cá nhân và tổ chức khi bắt đầu khởi nghiệp. Vậy mô hình kinh doanh là gì? Những mô hình kinh doanh nào đang phổ biến tại thị trường Việt Nam hiện nay? Các thông tin tổng quan về mô hình kinh doanh sẽ được FAST cung cấp chi tiết trong bài viết dưới đây.
1. Mô hình kinh doanh là gì?
Mô hình kinh doanh là một yếu tố quan trọng góp phần vào sự thành công của các công ty bởi nó mang đến cho doanh nghiệp những giá trị dài hạn và bền vững. Tuy nhiên, việc phát triển mô hình kinh doanh không chỉ nhằm mục tiêu lợi nhuận hay tiết giảm chi phí, mà còn hướng tới sự phát triển toàn diện của doanh nghiệp.
Để triển khai mô hình kinh doanh, trước hết, bạn cần tạo ra giá trị cho các bên liên quan. Thông qua mô hình kinh doanh, bạn có thể xác định những yếu tố nào khiến người dùng quay lại sử dụng sản phẩm hoặc dịch vụ của bạn. Đồng thời, đối với các khách hàng doanh nghiệp, làm thế nào để họ nhận biết giá trị hữu ích từ giải pháp của bạn, đặc biệt là cách thức các nhà cung cấp có thể tận dụng để phát triển công việc kinh doanh.
>> Xem thêm: Phần mềm kế toán hộ kinh doanh tốt nhất hiện nay
2. Tầm quan trọng của việc xây dựng mô hình kinh doanh trong doanh nghiệp
2.1 Định hướng chiến lược và quyết định
Một mô hình kinh doanh được xây dựng tốt giúp doanh nghiệp xác định rõ ràng hướng đi chiến lược và các quyết định quan trọng. Mô hình kinh doanh cung cấp một khung tham chiếu để doanh nghiệp đánh giá các cơ hội và rủi ro, từ đó đưa ra những quyết định hợp lý và hiệu quả. Khi đối mặt với sự thay đổi của thị trường và môi trường kinh doanh, một mô hình kinh doanh linh hoạt và rõ ràng sẽ giúp doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược kịp thời để duy trì và thích nghi với những biến động. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt, khi mà những thay đổi nhỏ có thể tạo ra những khác biệt lớn.
2.2 Tối ưu hóa nguồn lực và hoạt động
Một mô hình kinh doanh rõ ràng giúp doanh nghiệp tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn lực như nhân lực, tài chính, và công nghệ. Nó giúp xác định các hoạt động cốt lõi cần tập trung, loại bỏ những hoạt động không hiệu quả hoặc không cần thiết, từ đó cải thiện hiệu suất tổng thể. Một mô hình kinh doanh tốt cũng xác định rõ các đối tác chiến lược và các nguồn lực bên ngoài cần hợp tác để đạt được mục tiêu kinh doanh.
Điều này giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, tăng cường hiệu quả hoạt động và đảm bảo rằng các nguồn lực được sử dụng một cách hiệu quả nhất. Chẳng hạn, trong ngành sản xuất, việc tối ưu hóa nguồn lực có thể bao gồm việc tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu lãng phí nguyên liệu và tận dụng tối đa năng lực sản xuất của nhà máy.
2.3 Tạo lợi thế cạnh tranh
Một mô hình kinh doanh hiệu quả có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững cho doanh nghiệp. Nó giúp doanh nghiệp khác biệt hóa mình trên thị trường thông qua các yếu tố như giá trị đề xuất độc đáo, phương thức tiếp cận khách hàng sáng tạo, hoặc cách thức tối ưu hóa chi phí. Lợi thế cạnh tranh này không chỉ giúp doanh nghiệp thu hút khách hàng mà còn tăng cường sự trung thành và lòng tin của khách hàng, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài.
Ví dụ, các công ty như Apple đã sử dụng mô hình kinh doanh tập trung vào thiết kế sản phẩm đột phá và trải nghiệm người dùng để tạo ra lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ. Khách hàng của Apple không chỉ mua sản phẩm vì tính năng, mà còn vì họ tin tưởng vào thương hiệu và giá trị mà sản phẩm của Apple mang lại.
2.4 Nâng cao khả năng thích ứng và đổi mới
Trong môi trường kinh doanh luôn biến động và thay đổi nhanh chóng, khả năng thích ứng và đổi mới là yếu tố quyết định sự sống còn của doanh nghiệp. Một mô hình kinh doanh linh hoạt và sáng tạo sẽ giúp doanh nghiệp nhanh chóng phản ứng trước các thay đổi của thị trường, tận dụng các cơ hội mới, và đối phó với các thách thức. Nó cũng thúc đẩy doanh nghiệp liên tục tìm kiếm và triển khai các ý tưởng mới, từ đó duy trì sự cạnh tranh và phát triển bền vững.
Các công ty như Google và Amazon đã xây dựng mô hình kinh doanh cho phép họ liên tục đổi mới và thích ứng với các thay đổi của thị trường. Google, chẳng hạn, đã liên tục mở rộng từ lĩnh vực tìm kiếm sang các lĩnh vực khác như quảng cáo trực tuyến, hệ điều hành di động và trí tuệ nhân tạo. Khả năng này giúp Google duy trì vị thế dẫn đầu trong ngành công nghệ.
Tóm lại, mô hình kinh doanh không chỉ là một công cụ quản lý mà còn là một “kim chỉ nam” chiến lược giúp doanh nghiệp định hướng, tối ưu hóa hoạt động, tạo lợi thế cạnh tranh, và nâng cao khả năng thích ứng và đổi mới. Việc xây dựng và liên tục điều chỉnh mô hình kinh doanh là một quá trình cần thiết và liên tục để đảm bảo doanh nghiệp luôn phát triển và thành công trong một môi trường kinh doanh đầy thách thức. Mô hình kinh doanh không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì sự ổn định mà còn mở ra những cơ hội mới, giúp họ đứng vững và phát triển mạnh mẽ trong tương lai.
3. Giới thiệu 12 mô hình kinh doanh phổ biến, dễ sinh lời
3.1 Mô hình bán lẻ B2B2C
B2B2C (Business To Business To Customer) là mô hình hợp tác giữa hai doanh nghiệp (B2B) nhằm đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng cuối cùng (B2C). Đây là một mô hình kinh doanh biến thể, tận dụng tối đa các ưu điểm của cả B2B và B2C.
Ví dụ: Tại Việt Nam, VinShop là ứng dụng giúp hiện đại hóa các tiệm tạp hóa truyền thống, khắc phục những nhược điểm trong việc phân phối sản phẩm từ nhà sản xuất đến chủ tiệm.
Với VinShop, chủ tiệm có thể tiếp cận hơn 4000 sản phẩm giá tốt từ các thương hiệu uy tín, đặt hàng mọi lúc mọi nơi, sử dụng các hình thức thanh toán đa dạng và nhận hàng nhanh chóng. Đặc biệt, chủ tiệm còn được hưởng nhiều chiết khấu và ưu đãi độc quyền từ VinShop và các đối tác. Nhờ đó, người tiêu dùng cuối cùng có thể mua sản phẩm với giá hợp lý nhất.
3.2 Mô hình nhượng quyền thương hiệu
Trong mô hình kinh doanh này, bên nhượng quyền cung cấp cho bên được nhượng quyền (nhà sản xuất, nhà phân phối, nhà bán lẻ…) giấy phép kinh doanh, tài liệu đào tạo… Bên được nhượng quyền trả tiền bản quyền để sử dụng tên thương hiệu và bán sản phẩm, dịch vụ của bên nhượng quyền. Ngoài ra, bên nhượng quyền có thể nhận được phần trăm doanh thu tùy theo thỏa thuận giữa hai bên.
Ví dụ: Chè Chang Hi, Trung Nguyên E-Coffee, Bánh mì chả cá Má Hải…
3.3 Mô hình kinh doanh trả phí Freemium
Mô hình này kết hợp hai dịch vụ: Miễn phí và trả phí. Miễn phí luôn là yếu tố thu hút khách hàng. Nếu doanh nghiệp tận dụng yếu tố này một cách hợp lý, doanh thu sẽ tăng trưởng mạnh trong tương lai.
Ví dụ: Zoom, Spotify, LinkedIn, Canva,… mang đến cho khách hàng một sản phẩm/ứng dụng miễn phí với một số chức năng hạn chế. Mục đích của sản phẩm miễn phí là hướng đến khách hàng tiềm năng, khuyến khích họ sử dụng phiên bản trả phí.
3.4 Mô hình kinh doanh đăng ký
Mô hình kinh doanh đăng ký có hai dạng:
- Đăng ký mua một lần và sử dụng sản phẩm trọn đời.
- Đăng ký mua hàng tháng/hàng năm.
Ví dụ: Netflix, Amazon (với Prime), LinkedIn, Công ty phần mềm FAST cũng đã sử dụng mô hình kinh doanh đăng ký. Tuy nhiên, doanh nghiệp cần thường xuyên cung cấp dịch vụ, sản phẩm mới hoặc nội dung hữu ích để giữ chân khách hàng.
3.5 Mô hình doanh thu ẩn
Google và Facebook là hai ví dụ cho mô hình kinh doanh ẩn với chiến lược kinh doanh tương tự. Họ cung cấp cho người dùng các ứng dụng và nền tảng miễn phí và kiếm tiền từ dữ liệu của người dùng.
Facebook và Google thu thập thông tin khách hàng dựa trên lượt tìm kiếm và lượt thích. Thông tin này được bán cho các doanh nghiệp dưới hình thức quảng cáo. Các doanh nghiệp sẽ đặt link quảng cáo trên trang web của Facebook và Google. Khi người dùng nhấp vào các liên kết này, Facebook và Google sẽ kiếm được tiền.
3.6 Mô hình máy in & hộp mực (lưỡi dao cạo)
Trong mô hình kinh doanh này, một sản phẩm (dao cạo) được bán với giá thấp trong khi một vật phẩm khác (lưỡi dao) được bán với giá cao hơn. Mô hình này còn được gọi là mô hình kinh doanh máy in và hộp mực. Bạn chỉ cần mua máy in một lần nhưng việc thay thế mực mới là khoản chi định kỳ.
Ví dụ: Xbox, máy in HP, máy pha cà phê Nespresso…
3.7 Bán hàng trực tiếp
Các sản phẩm được bán trực tiếp cho khách hàng tại các địa điểm kinh doanh bên ngoài, phục vụ trực tiếp cho khách hàng.
Ví dụ: nhà hàng, spa, quán cà phê…
3.8 Kinh doanh online
Đây là hình thức kinh doanh trên mạng đa nền tảng như mạng xã hội, trang thương mại điện tử. Khách mua hàng và nhận sản phẩm tại nhà thông qua đơn vị vận chuyển.
- Ưu điểm: Tiết kiệm chi phí thuê mặt bằng, tiếp cận đa dạng khách hàng.
- Nhược điểm: Phải tạo được lòng tin cho khách hàng, giao hàng chậm trễ, thất lạc, hỏng hóc hàng hóa…
3.9 Mô hình tiếp thị liên kết Affiliate Marketing
Đây là mô hình kinh doanh không quảng cáo trực quan mà dùng các liên kết được nhúng trong nội dung.
Giả sử bạn sở hữu một trang mạng xã hội với lượng truy cập lớn nhưng không bán sản phẩm hay dịch vụ nào. Bạn có thể kiếm tiền bằng cách dẫn link sản phẩm, dịch vụ vào bài viết của mình. Khi khách hàng mua sản phẩm, dịch vụ đó, bạn sẽ nhận được hoa hồng từ đơn vị liên kết. Nguồn thu mỗi tháng từ tỷ lệ chuyển đổi sẽ không hề nhỏ.
3.10 E-commerce: Thương mại điện tử
Mô hình này khai thác lợi thế của mạng internet, cho phép người mua và người bán kết nối và giao dịch với nhau qua cửa hàng trực tuyến. Tại Việt Nam hiện nay, một số trang thương mại điện tử thành công khi áp dụng mô hình này gồm: Tiki, Sendo, Shopee, Lazada…
3.11 Kinh doanh theo chuỗi cung ứng chiều dọc
Đây là mô hình công ty tự sở hữu và quản lý các hoạt động của chuỗi cung ứng (sản xuất, phân phối, bán lẻ) cho các sản phẩm của mình. Khi công ty kiểm soát tốt việc sản xuất, họ có thể cung cấp sản phẩm tới người dùng với giá thấp hơn (với tỷ suất lợi nhuận tốt hơn).
Ví dụ: Các công ty có cả nhà máy và cửa hàng bán lẻ/online như Amazon, Apple, Samsung,… Tổ hợp khách sạn kèm nhà hàng, spa, lounge,…
3.12 Mô hình xóa bỏ kênh môi giới trung gian
Việc phân phối sản phẩm từ doanh nghiệp đến cửa hàng thường phải qua nhiều khâu trung gian, tốn kém chi phí và giảm lợi nhuận. Vì thế, xóa bỏ kênh môi giới trung gian trong chuỗi cung ứng và bán trực tiếp sản phẩm cho khách hàng là cần thiết, giúp tiết kiệm chi phí cho cả doanh nghiệp và khách hàng.
4. Quy trình 5 bước xây dựng mô hình kinh doanh hiệu quả
Xây dựng kế hoạch kinh doanh là quá trình quan trọng để định hình hướng đi và chiến lược phát triển của doanh nghiệp. Một kế hoạch kinh doanh chi tiết và hiệu quả sẽ giúp doanh nghiệp xác định được mục tiêu, tối ưu hóa các nguồn lực và tăng cường khả năng cạnh tranh. Dưới đây là các bước cơ bản để xây dựng kế hoạch kinh doanh FAST muốn cho bạn đọc tham khảo.
Bước 1: Xây dựng ý tưởng kinh doanh
Bước đầu tiên trong việc xây dựng kế hoạch kinh doanh là phát triển một ý tưởng kinh doanh độc đáo và khả thi. Ý tưởng này phải đáp ứng được nhu cầu của thị trường và mang lại giá trị cho khách hàng. Để làm được điều này, bạn cần thực hiện các hoạt động sau:
- Phân tích thị trường: Xác định nhu cầu và xu hướng của thị trường hiện tại.
- Nghiên cứu đối thủ cạnh tranh: Tìm hiểu về các doanh nghiệp đã và đang hoạt động trong lĩnh vực bạn quan tâm.
- Đánh giá khả năng thực hiện: Xác định xem bạn có đủ nguồn lực và kiến thức để thực hiện ý tưởng hay không.
- Tìm kiếm sự khác biệt: Xác định điểm mạnh và điểm khác biệt của ý tưởng kinh doanh so với các đối thủ cạnh tranh. Điều này sẽ giúp bạn tạo ra một giá trị độc đáo và thu hút khách hàng.
Bước 2: Đặt ra mục tiêu kinh doanh
Việc đặt ra mục tiêu kinh doanh cụ thể và rõ ràng là bước quan trọng tiếp theo. Mục tiêu kinh doanh cần được phân chia thành các giai đoạn ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, và phải đảm bảo rằng chúng có thể đo lường được bằng các chỉ số cụ thể như số lượng bán ra, doanh thu, lợi nhuận,… Các bước cần thực hiện bao gồm:
- Xác định mục tiêu: Đặt ra các mục tiêu kinh doanh cụ thể cho từng giai đoạn phát triển của doanh nghiệp.
- Lập kế hoạch hành động: Xác định các hành động cụ thể cần thực hiện để đạt được các mục tiêu đã đề ra.
- Theo dõi và đánh giá: Liên tục theo dõi tiến độ và đánh giá kết quả đạt được để có những điều chỉnh kịp thời.
Bước 3: Nghiên cứu thị trường
Nghiên cứu thị trường là bước quan trọng giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về nhu cầu của khách hàng và các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua hàng của họ. Quá trình này bao gồm:
- Phân tích khách hàng: Xác định đối tượng khách hàng mục tiêu, nhu cầu và mong muốn của họ.
- Đánh giá đối thủ cạnh tranh: Tìm hiểu về các đối thủ cạnh tranh hiện tại và tiềm năng, chiến lược kinh doanh của họ.
- Xác định cơ hội và thách thức: Đánh giá các yếu tố môi trường bên ngoài có thể ảnh hưởng đến doanh nghiệp, bao gồm xu hướng thị trường, công nghệ, pháp lý, kinh tế và xã hội.
Bước 4: Thiết lập mô hình SWOT
Mô hình SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) là công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp phân tích môi trường bên trong và bên ngoài để xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức. Các bước cụ thể bao gồm:
- Phân tích điểm mạnh (Strengths): Xác định các yếu tố nội tại giúp doanh nghiệp có lợi thế cạnh tranh.
- Phân tích điểm yếu (Weaknesses): Xác định các yếu tố nội tại cản trở sự phát triển của doanh nghiệp.
- Phân tích cơ hội (Opportunities): Xác định các yếu tố bên ngoài mà doanh nghiệp có thể tận dụng để phát triển.
- Phân tích thách thức (Threats): Xác định các yếu tố bên ngoài có thể gây nguy hại cho doanh nghiệp.
Bước 5: Xác lập mô hình kinh doanh và tổ chức thực hiện
Sau khi đã phân tích và xác định được các yếu tố quan trọng, bước tiếp theo là xác lập mô hình kinh doanh và tổ chức thực hiện. Đây là bước quan trọng nhất để biến kế hoạch kinh doanh thành hiện thực, bao gồm:
- Định hướng mô hình kinh doanh: Xác định cách thức doanh nghiệp sẽ hoạt động và tạo ra giá trị cho khách hàng.
- Lập kế hoạch chi tiết: Xây dựng các kế hoạch cụ thể như kế hoạch marketing, quản lý nhân sự, kế hoạch sản xuất, quản trị tài chính,…
- Tổ chức thực hiện: Phân công nhiệm vụ cho các phòng ban và cá nhân cụ thể, đảm bảo các kế hoạch được triển khai một cách hiệu quả.
- Đánh giá và điều chỉnh: Liên tục đánh giá kết quả và điều chỉnh kế hoạch nếu cần thiết để đảm bảo rằng doanh nghiệp tiếp tục hoạt động một cách hiệu quả và phù hợp với môi trường kinh doanh.
Việc lựa chọn và xây dựng mô hình kinh doanh đóng vai trò then chốt đối với các doanh nghiệp. Đây là điều mà các nhà quản trị và startup cần đặc biệt lưu ý khi quyết định theo đuổi con đường kinh doanh. Hy vọng rằng những chia sẻ trên đây của FAST sẽ thực sự hữu ích cho những ai quan tâm đến vấn đề mô hình kinh doanh.
Thông tin liên hệ:
- Website: https://fast.com.vn/
- Email: info@fast.com.vn
- Fanpage: https://www.facebook.com/PhanMemFAST
- Zalo: https://zalo.me/phanmemfast